U.S. biyi’ índa’ bee haz’áanii bik’ehgo bíi’sinilį́į́’go i’í’áád

Kééhojit’ínígíí i’í’áád bee ná’ahoot’i’ígíí bee nee hólǫ́. 
 

Statue of liberty

U.S. biyi’ índa bee haz’áanii bik’ehgo bíi’ sinilį́į́’go, U.S. ida’ii’nííł bee atah nínáahgo bee hoo’aahí nee hólǫ́. elections. I’í’áád bee ná’ahoot’i’ígíí át’é — dóó kééhonít’ínígi bee łahgo í’íléego nizhóní. 

Ida’ii’nííł biniiyé ha’diléhígíí bee áłtsé ni’deeltáál 

T’ahdoo i’í’ádí, biniiyé ha’dilééh. T’áá ha’dinilaaí. Nitsaa bił hahoodaoh, t’áá akǫ́ǫ́h dóó wááshindoon ida’ii’níłígíí i’í’áadgo ná bíighah.

Bee ádeehadíínídzíí’ bee ná’é’alyaadi t’áá íídą́ą́’ daats’í ida’ii’nííł biniiyé ha’dinilaa. Doo nił bééhozingóógo, béésh łichíi’ii nitsékeesí biyi’jį’ bee ha’dinilaa bee siłkidígíí baa nanítáh doodago t’áá akǫ́ǫ́h ida’ii’nííł bił haz’ánídi (Bilagáana k’ehgo) bił yah aninááh. I’í’áád bee nił ha’dít’éhí ninaaltsoos nitł’izí daats’í t’áá íídą́ą́’ naaltsoos hidijeehí bee neiyílwod. Nizhi’ doodago háadi nighanígíí łahgo ádzaago, i’í’áád bee nił ha’dít’éhí háádídlééh hwiinidzin dooleeł. 

T’ahdoo ha’dilééhgóógo, t’áadoo áłtsé níníziníÁ Bee ádeehadíínídzíí’ bee ná’é’alyaa bikéédóó t’áá hoolzhishee i’í’áád biniiyé ha’dilééh bíighah.


Ha’dilééh bitséedi ííshją́ą́shį́į́ bee haz’áanii bik’ehgo bíi’ sinilį́į́’.
U.S. biyi’ t’ahdoo bee haz’áanii bik’ehgo bíi’ nileehígo, haalá ida’ii’nííł biniiyé hazhdiił’įįh. Doo bee haz’áani bik’ehgo bíi’ danil’ínígíí, díí t’áá haashį́į́ nizah yę́ędą́ą́’ t’áá akǫ́ǫ́h dabighanígíí nidi, wááshindoon, nitsaa bił hahoodzoh dóó t’áá akǫ́ǫ́h lą’ígóó inída’ii’niłígíí doo ida’iiníił da. T’ahgoo bíi’ nileehí i’ííní’ahgo bíi’nileehígíí yihodidoołt’ihgo át’é.


Haash yit’éego ida’ii’nííł biniiyé hazhdiił’įįh

Ha’dilééh bá bee adahazt’i’í nee hólǫ́

Nitsaa bił hahoodzoh dóó kéhay biń hahoodzoh t’áá bí inda’ii’nííł biniiyé hada’dilne’ bibee nahaz’áanii ádeile’. Díí daats’í aniléego bíighah: 

Ida’ii’nííł biniiyé hada’dilne’ bee ida’ii’aahígíí haniítáh

Kéyah t’áá si’ą́ nít’ę́ę́’ bił hahoodzoh ida’ii’nííł bee hada’dít’éhí bee e’e’aahígíí ádin. Nitsaa bił hadahwiisdzoh ła’ biyi’, Ida’ii’nííł Bijį́h ą́ó yiską́ hadziihgo akéedi yiłkaahígíí akéedi hada’dilne’. Nitsaa bił hadahwiisdzoh nááná ła’ biyi’, Ida’ii’nííł Bijį́h ha’diléehgo bíighah. Ida’ii’nííł Bijį́h t’áá háadishį́į́ ída’ii’níłígíí t’áá yiłníh Į́t’áá akǫ́ǫ́h, nitsaa bił hahoodzoh, doodago kéyah t’áá si’ą́ nít’ę́ę́’ bił hahoodzoh ida’ii’nííłÓ. Nitsaa bee nił hahoodzoh biyi’ ida’ii’nííł biniiyé hada’dilne’ígíí bee ida’ii’aahígíí hanítáh (Bilagáana k’ehgo).

U.S. ida’ii’níłígíí bąąh bee baa dahane’í bik’ínítááh

T’áá akǫ́ǫ́h dóó kéyah t’áá si’ą́ nít’ę́ę́’ bił hahoodzoh biyi’ i’í’ádígíí bik’i’dinitįįh

Nitsaa bił hahoodzoh dóó t’áá akǫ́ǫ́h ida’ii’nííł yihahígíí biyi’ bił nídahoot’aah. Nitsaa bił hahoodzoh bee honí’ánídi, naat’áanii, ánidahwii’aahnii, doodago nitsaa hahoodzoh naat’áanii bee haz’áanii hadeidile’í yee atah danil’íní dah bá i’í’áád. T’áá akǫ́ǫ́hgo, kin dah naazhjaa’ binaat’áanii aląąjį’ dah sidáhígíí, doodago t’áá akǫ́ǫ́h bihólníhí bá i’í’áád. Bá’ida’iisnilí dahoneesnánígíí díí t’áá ałtsoh bee na’agéhí béeso bá sinilígíí dóó kééhonít’ínígi da’ólta’ yá dinahwii’aah dooleeł. Díí bee nidahwiit’aahígíí t’áá ákwííjį́h hinínánígíí bidadeet’i’.

Dį́į́’ nináháháá bik’eh, naa’áanii aláahdi dah sidáhígíí bá inída’ii’niłígíí háísh United States yá yinanit’áanii nilíi dooleełígíí bee nihoot’ááh. T’áá ałtsoh ida’ii’nííł t’áá bich’į’gi nitsaa bił hahoodzoh dóó t’áá akǫ́ǫ́h aląąjį’ inída’ii’nił dóó ałah nídaadleeh (Bilagáana k’ehgo) bił nídahoot’aah áadi naat’áanii bá ida’diyoo’niłígíí yik’ih dah diilnih. T’áá ałtsoh ida’ii’níłígíí (Bilagáana k’ehgo) naat’áanii bik’ih dahodiinii’ígíí bá ida’ii’nííł. Nitsaa bił hahoodzoh t’áá bí ida’ii’nííł yee yinidaalnishígíí dóó bibee haz’áanii dahólǫ́.

Congressional inída’ii’niłí háísh Congress biyi’ ná sizį́į dooleełígíí bee nihoot’ááh. Congress naakigo ałáá át’éego dah shijaa’: U.S. House of Representatives dóó U.S. Senate daoléego. U.S. House of Representatives yee atah danil’ínígíí nitsaa bił hahoodzoh biyi’ hanáádahwiisdzooígíí yá sizį́h. Naaki nínáhah bik’eh bá inída’ii’nił. U.S. Senate yee atah danil’ínígíí nitsaa bił hadahwiisdzoh t’áá át’á yá sizį́h. Hastą́ą́ nááhaijį’ binaanish ídayiił’įįh, nidi doo t’áá át’é t’ááłahjį’ bá inída’ii’nił da. Senators ła’ dóó U.S. House of Representatives yee atah danil’ínígíí t’áá át’é ida’ii’nííł bá bich’ah anídeiłniih Į́doodago bá inínááda’ii’nííłÓ ałníí’ góne’ hoołzhishgo inída’ii’niłígíí biyi’. Ałníí’ góne’ inída’ii’nił naat’áanii aláahdi aląąjį’ dah sidáhígíí dį́į́’ nááhai binaanish íílééh ałníigi bił náhoot’aah.

Bee i’í’ádígíí bąąh bóhooł’aah

Haash yit’éego i’í’ádígíí nikéh haz’ą́ągi bideet’i’ígíí bóhooł’aah áko baa hólne’go bee nihoní’aahígíí aniléehgo bíighah.

Ida’ii’nííł bił nahaz’ání lą’í dah bee ida’ii’nííł bee binahjį’ hane’í dah deistsooz. Ła’ ałdó’ naat’áanii bá’ada’ii’níłígíí dóó bee ida’ii’níłí bee bída’neel’ąąhí bee baa dahane’í béésh łichíi’ii nitsékeesí doodago naaltsoos hidijeehí yee dahalne’.  Bee baa dahane’í ła’ nááná biniiyé nitsaa bee nił hahoodzoh doodago t’áá akǫ́ǫ́h ida’ii’nííł béésh łichíi’ii nitsékeesí biyi’ bee bił hahodít’éhígíí biyi’ baa nanítáh.

Ida’ii’níłgi naalnishí bá ha’dilééh

Ida’ii’nííłgi naalnishí nil’į́įgo nikéyah haz’ą́ągi bee bika’anilyeed. Háadi nighanígíí bik’ehgo ida’ii’nííłgi naalnshí yinidaalnishígíí ałąą ádaat’é. T’áá akǫ́ǫ́h ida’ii’nííł bił nidahaz’áanígíí ida’ii’níiłgi nidaalnishí yinidaalnishígíí díí adeił’į́h:

  • Ida’ii’nííł haz’ą́ągi hashch’eh dahale’
  • Diné ida’iiníłí yá’át’ééh wóshdéę́ę́’ deiłníh
  • Diné ida’iiníłí bee bił hada’dít’éhí yee dahoo‘aah
  • Bee ida’ii’níłí diné yitaa deiniih
  • Diné ida’ii’níłí bee ida’ii’nííł bee nida’anishí yee yíka’anídaalwo’
  • E’etáád bee nida’anishí yaa dahalne’

Ida’ii’níiłgi naalnishí nil’į́įgo, biniiyé nich’į’ ni’doolyééł. Háadi haz’ánígíí bik’ehgo nidoolyéłígíí bééhozin. Haash yit’éego ida’ii’níiłgi naalnishí jilééhígíí ła’ binááhooł’aah (Bilagáana k’ehgo).

Aniid bíi’ daazlį́’ígíí bee bíka’anída’awo’í

Dah naazhjaa’go yee da’ahótą’ígíí hólǫ́ aniid bíi’ daazlį́’įígíí t’áá ałąą át’éego bee nahaz’ánígíí díí American biyi’ iiná alnééh, díí ida’ii’nííł yee yíka’anídaajah. Díí aniléehgo bíighah:

  • Nitsaa bee nił hahoodzoh doodago t’áá akǫ́ǫ́h nił haz’ánídi Office of New Americans bich’į’ hane’ anilééh.
  • T’áá akǫ́ǫ́h naaltsoos wólta’í dawólta’ bił haz’ánígíí ła’ bik’ínítááh. 
  • Aniid bíi’ daazl’į́’ígíí dah naazhjaa’ígíí eii U.S. ida’ii’nííł bee bił dahoo’a’ígíí ła’ bik’ínítááh.

Saad bee íighah asdzį́h

Bilagáan bizaad doo áłtsé nizaadgóógo dóó saad łahgo át’éhígíí bee i’deesh’ał nínízingo, áka’e’eyeed yíníkeedgo bíighah. T’áá akǫ́ǫ́h ida’ii’nííł bił haz’ánígíí bich’į’ hane’ anilééh nizaad k’ehjį’ bee íka’e’eyeed haash daat’éhígíí dahólónígíí nił bééhoozįįh díigi (Bilagáana k’ehgo) ádaat’éhígíí: 

  • Ida’ii’nííł bee baa dahane’í dóó bee nida’doonishí Į́díí bee ida’ii’níłíÓ nizaad k’ehjí
  • Ida’ii’níiłgi naalnishí háí nizaad k’ehjí bił ahxił hólne’ígíí Į́díí American Sign LanguageÓ
  • Nighan haz’ą́ągi t’áá háída doodago nik’is háí ida’ii’níiłgi ata’ halnego yee níka’adoowołígíí 

Wááshindoon bibee nahaz’áanii i’í’áád bee ná’ahoot’i’ígíí yik’ih déez’į́į’go yaa’áhayą́

Department of Justice bił haz’ánídę́ę́’ Iná’i’a’ Bee Ná’ahoot’i’ Nił Bééhozib Bik’ehgo Áhodooníłí (Bilagáana k’ehgo) biyi’ wááshindoon bibee nahaz’áanii nits’íís bich’į’ anáhoot’i’go iná’í’a’ yee nik’ih déez’į́į’ yee naa’áhalánígíí bąąh bóhooł’aah. Bik’ehgo áhodooníłí ałdó’ Naakai bizaad bee hadít’éhíí hólǫ́.

T’áá ha’át’ííshį́į́ doo nił yá’át’ée daaígíí Department of Justice bee bił hólne’(Bilagáana k’ehgo) bee ná’ahoot’i’ígíí bee nanilnishgo díí t’áá háídííshį́į́ bee nił hoo’a’ígíí:

  • T’áá háída bee i’í’áád bee ná’ahoot’i’ígíí yína’ídeełkidgo
  • Nighan haz’ánígi’ eii i’ji’áád bee nida’doonishí saad haashį́į́ daat’éhígíí bee hadadít’éhgo bee hólǫ́ bee haz’ánígi nighango, nidi díí bee nida’doonishí t’áadoo neiyí’nilgóógo
  • T’áá ałtsohjį’ baa dahonít’i’ bee bohónéedzą́ągo bee há hoo’aah doo bee ná hoo’a’góógo

Haash yit’éego naat’áanii ííshją́ą́shį́į́ eii i’ííní’ahígíí t’áá áhot’éego yéélta’ígíí bąąh ła’ bóhooł’aah.