Díí naaltsoos siłtsoozígíí bąąh bee baa dahane’í biká’ígíí éí t’áá háíshį́į́ t’áá íiyisíí bighandi dooleełígíí bee ádinígíí bá. Díí diné t’áá ałhxą́ą́h ła’ałyóígóó tádínéhígíí bóóltą’. Níłch’ih naat’a’í baa honít’i’ nits’ą́ą́’ t’áá dabi’ohgo, t’áá akǫ́ǫ́h ida’ii’nííł bił haz’ánídi yah adíínááł doodago bich’į’ hodíilnih ida’ii’nííł bąąh nida’ídíkid bee nídahane’í bee nił hodoonih. Nitsaa bee nił hahoodzoh doodago t’áá akǫ́ǫ́h ida’ii’nííł bił haz’ánígíí béésh łichíi’ii nitsékeesí biyi’ bee bił hahodít’éhígíí (Bilagáana k’ehgo) háadi bił haz’áanígíí dóó bibéésh bee dahane’í hanítáh doodago t\áá akǫ́ǫ́h naaltsoos wólta’ báhooghan bił haz’ánídi bee baa dahane’í ła’ nínáádii’nííł.
Diné bighan ádaadin bee áka’aná’awo’í hólǫ́ǫ áyósiní nilį́įgo, the United States Interagency Council on Homelessness diné i’doo’ał bee bika’e’eyeed bá binahjį’ ádahodooníłí ła’ nááná bá (Bilagáana k’ehgo) bee hólǫ́.
Ha’diléehgo ha’át’síish nínízinígíí
T’áá ha’át’ííshį́į́ bee nééhozinígíí nínízin
Nitsaa bił hahoodzoh dóó kéyah bił hahoodzoh diné iná’a’a’í t’áá ha’át’ííshį́į́ bee bééhoziní bibee nahaz’áanii t’áá bí bee daholǫ́. Ida’ii’nííł biniiyé ha’diléehgo t’áá ha’át’ííshį́į́ bee nééhoziní daats’í doo nínízin da, nid nitsaa bił hadahwiisdzoh lą’í dah biyi’ i’í’áád biniiyé yah ííníyáago t’áá íiyisíí bee nééhoziní diitį́į́ł. Béésh łichíi’ii nitsékeesí bee bił hahodít’éhígíí biyi’ nitsaa bee nił hahoodzoh t’áá ha’át’ííshį́į́ bee hwééhoziní t’áá sahdii át’éego bee nidahaz’ánígíí baa nanítáahgo (Bilagáana k’ehgo) bíighah. T’áá akǫ́ǫ́h ida’ii’nííł bił haz’ánígíí díí izhdoo’ał biniiyé hazhdiléehgo bee hwéédahoziní haash yit’éhígíí dahwiinidzin ałdó’ binabídíłkidgo bíighah.
Shinaaltsoos nitł’izí bee shééhoziní doo ła shee hólǫ́ǫ́góó shą?
Nitsaa bee bił hahoodzoh chidí bił hada’dilne’ bił haz’ánídi ninaaltsoos nitł’izí bee nééhoziní ła’ naayítįįhgo bíighah, izhą́shį́į́ doo na’íłbąąs da nidi. Naaltsoos nitł’izí bee hwééhoziní hwaayítįįhdi bik’éh ni’jilééh, nidi da’ahótą’go dah naazhjaa’í eii bee hééhoziní bik’éh niilyéhígíí yee níka’adoojah. Nitsaa bił hadahwiisdzoh ła’ ałdó’ diné bighan ádaadinígíí bá naaltsoos nitł’izí bee hwééhoziní t’áá jiik’eh doodago bą́ą́h al’ínígíí béédoo’nilgo yída’oołkąąh.
Naaltsoos naanináhajeehídi nínízin dooleeł
Naaltsoos naanináhajeehídi hólǫ́ǫgo adíílííł áko nitsaa bee nił hahoodzoh ida’ii’nííł bidahólníihgo bee baa dahane’í nich’į’ adeiléehgo bíighah. Naaltsoos nináhajeehí doo t’áá íiyisíí háadi haghanígíí da. T’áá íiyisíí nighan áadi naaltsoos nanináhajeehí doo nee hólǫ́ǫ́góógo, ninaaltsoos naaniná hajeehí nááná łahgo át’éhígíí choiníł’įįhgo bíighah.
Naaltsoos nináhajeehí choinííł’įįł bee binahjį’ hane’ígíí:
- T’áá áyídígi diné bighan ádaadinígíí nídaakahgo nídabiilkáhí, izhą́shį́į́ doo k’ad ákwe’é sinídáah nidi
- T’áá áyídígi oodlą’ bił haz’ánígíí
- T’áá át’éhígi át’éego ádaalne’í Í(general delivery) (Bilagáana k’ehgo), naaltsoos hidijeeh bił haz’ání yí’oołkąąhgo
- Naaltsoos nináhajeeh sits’aa’ nighanídóó t’áá áyídígi
- Nik’is doodago nighan haz’ą́ągi diné t’áá áyídígi bighanígíí dabighanídi
Háadi nighanígíí nighanídi doodago niiłkáhídi hazhó’ógo, díí hootsoh doodago ałná da’ooztiin. Díí hazhó’ó baa hane’ígíí ninaaltsoos naanináhajeehí át’éego choiníł’įįhígíí doo bíighah da.
K’ad nighanídi nighan dóó ninaaltsoos naanináhajeehí át’éego choiníł’įįh kohdi nighango:
- Diné bighan ádaadinígíí nídaakahgo nídabiilkáhí
- Oodlą’ bił haz’ánígíí
- Nááná ła’ t’áá háídííshį́į́ diné kééhat’íní haz’ą́ągi
Háadi hooghanígíí choinííł’ígíí doo nił bééhozingóógo, nitsaa bee nił hahoodzoh doodago t’áá akǫ́ǫ́h ida’ii’nííł bił haz’ánígíí (Bilagáana k’ehgo) nabídíłkid.
Ida’ii’nííł biniiyé ha’dinilaa bikéédóó háajigo dah dinináago
T’áá akǫ́ǫ́h ida’ii’nííł bił haz’ánígíí báá nilniih bich’į’ hodíilnih doodago bił yah adíínááł áko háadi nighan dóó ninaaltsoos naanináhajeedí t’áá áłah háádidlééh (Bilagáana k’ehgo). Nitsaa bił hadahwiisdzoh lą’í dah nitsaa bee nił hahoodzoh ida’ii’nííł béésh łichíi’ii nitsékeesí biyi’ bee bił hahodít’éhígíí bąąh háadi nighanígíí háádidléhgo yee ná dahooł’aah. Háadi nighanígíí bee háádidlééh biniiiyé t’áá akǫ́ǫ́h ida’ii’nííł bił haz’ánígíí ałdó’ bich’į’ hólne’ doodago bił yah aninááh. Háadi nighanígíí bee háá’dinidlaa bikéédóó, aniid nił hoo’a’ídi ida’ii’nííł góne’ atah i’díí’ah.
Nitsaa bił hadahwiisdzoh ła’ biyi’ nighanídi nighango dikwíida yiłkááh áko índa ida’ii’nííł biniiyé ha’dilééh. Nitsaa bee nił hahoodzoh haghan bibee nahaz’áanii bąąh t’áá akǫ́ǫ́h ida’ii’nííł bił haz’ánígíí nabidíłkid.
Hadilnééh dóó ida’ii’nííł bił áka’e’eyeed ła’ náánínízingo
I’í’áád biniiyé hadiléhígíí doodago naaltsoos hidijeehí bee ida’ii’nííł bee nika’e’eyeed
Nitsaa bee nił hahoodzoh doodago t’áá akǫ́ǫ́h ida’ii’nííł bił haz’ánígíí i’í’áád biniiyé hadilnehígíí hadilnéehgi yee nika’adoojah doodago naaltsoos hidijeehí bee ida’ii’nííł yídiikił. T’áá akǫ́ǫ́h diné bighan ádaadinígíí nídaakahgo nídabiilkáhí doodago diné bighan ádaadin bił haz’ánígíí ałdó’ nika’iilyeedgo bíighah.
Háadishį́į́ i’í’ádíjį’ bee díínáłígíí hanítáh
T’áá akǫ́ǫ́h dah naazhjaa’ígíí doodago bee adoodáłí bee ałhxaah nitsáhakees bee áka’aná’awo bił t’áá jiik’eh ida’ii’nííł bił hoo’aahgóó diinááł. T’áá akǫ́ǫ́h ida’ii’nííł bił haz’ánígíí doodago t’áá akǫ́ǫ́h Diné bighan ádaadinígíí nídaakahgo nídabiilkáhí bił haz’ánígíí bee ná’adahazt’i’í binabídíłkid.
Hada’dilne’í bitł’áhí
Kǫ́ǫ́h éí ida’ii’nííł biniiyé hadilnééh ha’át’ííshį́į́ bąą nił bééhozinhwiinidzinígíí.
Ida’ii’nííł biniiyé hada’dilne’ bee ida’ii’aahígíí haniítáh
Kéyah t’áá si’ą́ nít’ę́ę́’ bił hahoodzoh ida’ii’nííł bee hada’dít’éhí bee e’e’aahígíí ádin. Nitsaa bił hadahwiisdzoh ła’ biyi’, Ida’ii’nííł Bijį́h ą́ó yiską́ hadziihgo akéedi yiłkaahígíí akéedi hada’dilne’. Nitsaa bił hadahwiisdzoh nááná ła’ biyi’, Ida’ii’nííł Bijį́h ha’diléehgo bíighah. Ida’ii’nííł Bijį́h t’áá háadishį́į́ ída’ii’níłígíí t’áá yiłníh Į́t’áá akǫ́ǫ́h, nitsaa bił hahoodzoh, doodago kéyah t’áá si’ą́ nít’ę́ę́’ bił hahoodzoh ida’ii’nííłÓ. Nitsaa bee nił hahoodzoh biyi’ ida’ii’nííł biniiyé hada’dilne’ígíí bee ida’ii’aahígíí hanítáh (Bilagáana k’ehgo).
I’í’áád bił nił ha’dít’éhí ninaaltsoos nitł’izí
I’í’áád biniiyé ha’dinilaa go doodago bee nił ha’dít’éhígíí łahgo anéínidlaago, ida’ii’nííł bee ha’dít’éh naaltsoos nitł’izí nich’į’ adoolnííł, nidi bee hwééhoziní ła’ ííshjání ájiiłįįh. Nitsaa bee nił hahoodzoh doodago t’ąą akǫ́ǫ́h ida’ii’nííł béésh łichíi’ii nitsékeesí biyi’ bee bił hahodít’éhíí (Bilagáana k’ehgo) bąąh haash yit’éego ida’ii’nííł bee ha’dít’éh naaltsoos nitł’izí nídidíítį́łígíí hanítáh.
Bee nił ha’dít’éhí éí k’ad yoołkáłíjį’ bee ha’dít’éhígíí chék anilééh
Nitsaa bee nił hahoodzoh béésh łichíi’ii nitsékeesí bee bił hahodít’éhígíí bąąh ííshją́ą́shį́į́ bee haz’áanii bik’ehgo nizhi’ dóó háadi nighanígíí t’áá ákot’éego bee hadilééh. Nitsaa bił hadahwiisdzoh lą’í dah naat’áanii ałąą yee dah yikahí bił ha’dilééh ałdó’ yee ná has’ą́ áko aląąjį’ ida’ii’níłígíí atah i’díí’ał. Nitsaa bee nił hahoodzoh ida’ii’nííł bee béésh łichíi’ii nitsékeesí bee bił hahodít’éhígíí bąąh i’í’áadgo bee nił ha’dít’éhígíí bee hooł’aah biniiyé nitsaa bee nił hahoodzoh doodago kéyah bił hahoodzoh bik’ih diilnííh.
Akéedi naaki wááshindoon ida’ii’nííł yił hooł’a’ígíí t’áadoo atah i’ííní’aahgóógo bee nił ha’dít’éhí daats’í “doo naalnish da” bee doodzoh. Nitsaa bee nił hahoodzoh ida’ii’nííł bił haz’ánígíí doodago t’áá akǫ́ǫ́h ida’ii’nííł bił haz’ánígíí bee nił ha’dít’éhí bee siłlidígíí naalnishgo anéídlééh yee níka’adoolwoł doodago nida’ídíkid nee hólǫ́ǫgo (Bilagáana k’ehgo) bee náhane’ yee nił halne’ dooleeł.
Da’ i’í’áád biniiyé hashch’e’ ádíínílzin?
Nitsaa bił hahoodzoh dóó kéyah bił hahoodzoh bee ida’ii’nííł ałąą ádaat’é. Binahó’áh ákó i’í’áád biniiyé hashch’e’ adíínilzin.
T’áá hó yah ajigháahgo i’ji’áád
Diné lą’í dah ida’ii’nííł bił nídahoot’aahdi Ida’ii’nííł Bijį́h yah adoogáał e’e’áadgo bíighah. Ida’ii’nííł bił nídahoot’aahdi yíníyáago, ida’ii’nííł yinidaalnishí nika’iijeeh yiniiyé hashch’e’ ádadólzin dooleeł. Naaltsoo bee doodago béésh łichíi’ii yee naalnishí bee i’í’ádígíí bik’ih didíilnih.
I’í’áád bił haz’ánídi hanítáh (Bilagáana k’ehgo). Bił hadahoodzohígíí bil’ehgo ida’ii’nííł haz’ánídi áá’ádaalįįh dóó dáda’deelkaał. I’í’áád bił haz’ání bąąh nida’ídíkid nee hólǫ́ǫgo Nitsaabee nił hahoodzoh dóó t’áá akǫ́ǫ́h ida’ii’nííł bił haz’ánígíí or local election office baa nanítáh (Bilagáana k’ehgo).
Naaltsoos hidijeehí bee ida’ii’nííł dóó doo áadi naa’adáágóó ida’nii’nííł
Nitsaa bił hadahwiisdzoh ła’ ida’ii’nííł t’áá ałtsoh naaltsoos hidijeehí bee ida’ii’nííł yee yił nídahooł’aah. Nááná ła’ yah anináago i’í’áád doo ná bíighahgóógo doodago naaltsoos hidijeehí bee i’deeshał ninizį́įgo doo áadi na’anáh bee ida’ii’níłí yíníkeedgo yee nádahooł’aah. Nitsaa bił hahoodzoh t’áá bí bik’ehgo ádahodooníłí bee dahólǫ́, ákó nitsaa bee nił hahoodzoh biyi’ naaltsoos hidijeehí bee i’í’áadgo daats’í bee ná’ahoot’i’ígíí baa nanítáh (Bilagáana k’ehgo).
Haash yit’éego naaltsoos hidijeehí bee ida’ii’níłí yah aníjíłtsos:
- Naaltsoos hidijeehí beego: Nitsaa bił hadahwiisdzoh doodago kéyah bił hadahwiisdzoh biyi’ ła’, bee ida’ii’níłí naaltsoos bee nát’ą́ą́’ anál’íní t’áá íídą́ą́’ bik’éh na’ilyáago bił nálwo’. Nááná ła’ biyi’, naaltsoos bee nát’ą́ą́’ anál’íní t’áá hó bik’éh ni’jiléego naaltsoos hidijeehí biih jiłtsos. Ííshją́ą́shį́į́ naaltsoos bee nát’ą́ą́’ iná’idléhí ałtsoh hadidíílíiłgo índa bił í’ilééh dooleeł.
- Sits’aa’ biih ye’níłí doodago t’áá hó yah ajigháahgo: Bee i’ííní’ahígíí t’áá akǫ́ǫ́h ida’ii’nííł bił haz’ánídi doodago bee ida’ii’níłí sits’aa’ biih náhá’níłí yah ííníłtsoozgo doo naaltsoos hidijeehí béshjé’ígíí nahíłniih da dooleeł. Lą’í sits’aa’ biih náhá’níłí chodaayooł’į́h, nidi háadi bee bił nahaz’ánígíí dóó daholónígíí ałąą anáádaat’é. T’áá áyídígi sits’aa’ biih ná’ii’níłí háadi ła’ si’ánígíí biniiyé t’áá akǫ́ǫ́h ida’ii’nííł bee (Bilagáana k’ehgo) bił haz’ánígíí bił baa nanítáh.